|
Spis treści
W czasach PRL-u informacja przestrzenna (wówczas głównie w postaci analogowych map) była ściśle reglamentowana. Większość materiałów była tajna lub poufna, a przeciętny obywatel mógł zadowolić się co najwyżej planami miast i mapami regionów turystycznych. Wprowadzenie gospodarki rynkowej nieco zmieniło ten stan rzeczy – dane przestrzenne wprawdzie stały się bardziej dostępne, ale na ogół trzeba było za nie płacić. W efekcie liczba ich użytkowników była na ogół bardzo skromna.
Wraz z XXI wiekem nastała era Open Data, czyli otwartych danych. Kolejne państwa zaczęły dochodzić do wniosku, że przychody ze sprzedaży swoich danych są na tyle małe, że w ogólnym rozrachunku bardziej opłaca się udostępnić je za darmo. Przyczyni się to bowiem do powstania nowych produktów i usług, które pobudzą gospodarkę i w efekcie zwiększą przychody z podatków. Nie bez znaczenia jest także argument, że skoro jakaś baza powstała z pieniędzy podatników, to za dostęp nie do nie powinni oni dodatkowo płacić.
Idea Open Data przyjmuje się również w Polsce. Poniżej zestawiamy najważniejsze bazy danych przestrzennych, które dostępne są bez opłat do różnych celów.
Główny Urząd Geodezji i Kartografii
Baza Danych Obiektów Ogólnogeograficznych (BDOO)
Zawartość: dane o szczegółowości odpowiadającej skali 1:250 000 opracowane na podstawie bazy BDOT10k i zawierające następujące warstwy:
- sieć komunikacyjna,
- sieć cieków,
- sieć uzbrojenia,
- pokrycie terenu,
- budynki, budowle i urządzenia,
- kompleksy użytkowania terenu,
- tereny chronione,
- jednostki podziału terytorialnego,
- obiekty inne.
Pobieranie: dane BDOO dostępne na stronie CODGiK w paczkach ZIP dla poszczególnych województw. Każda paczka zawiera pliki GML z odrębnymi warstwami (łącznie jest ich kilkadziesiąt). Klucz do ich nazewnictwa dostępny jest TU.
Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju (PRG)
Zawartość: baza PRG składa się z trzech zasadniczych części:
- granic jednostek administracyjnych – województw, powiatów, gmin, jednostek ewidencyjnych, obrębów ewidencyjnych,
- granic specjalnych – obszar działania szefa obrony cywilnej województwa; reda; urząd morski; regionalny zarząd gospodarki wodnej; prokuratura okręgowa; morskie wody wewnętrzne; wyłączna strefa ekonomiczna; pas techniczny; prokuratura apelacyjna; komenda stołeczna policji; archiwum państwowe; komenda powiatowa policji; dywizjon straży granicznej; urząd skarbowy dużych podatników; sąd okręgowy; przystań morska; komenda wojewódzka straży pożarnej; wojewódzki sąd administracyjny; obszar działania szefa obrony cywilnej gminy; komenda powiatowa straży pożarnej; sąd apelacyjny; placówka straży granicznej; komenda rejonowa policji; podstawowy urząd skarbowy; prokuratura rejonowa; rejon statystyczny; oddział straży granicznej; port morski; nadleśnictwo; obszar działania szefa obrony cywilnej powiatu; komenda wojewódzka policji; obwód spisowy; izba skarbowa; pas nadbrzeżny; sąd rejonowy; pas ochronny; regionalna dyrekcja Lasów Państwowych; komisariat policji; morze terytorialne Rzeczypospolitej Polskiej.
- punkty adresowe – dane pochodzące z gminnych ewidencji miejscowości, ulic i adresów (EMUiA).
Pobieranie: Ze strony GUGiK można pobrać pliki z danymi PRG w formatach GML oraz SHP (tylko granice). W przypadku danych adresowych wygodniejszym źródłem może okazać się strona http://integracja.gugik.gov.pl/daneadresowe, gdzie publikowane są aktualizowane na bieżąco pliki GML i CSV z poszczególnych gmin.
Ponadto od czerwca 2019 r. dane te można pobierać również bezpośrednio z Geoportalu w paczkach dla gminy, powiatu lub województwa. W tym celu należy włączyć warstwę Dane do pobrania > Państwowy Rejestr Granic > Adresy i ulice wg gmin, a następnie kliknąć wybrany samorząd.
Państwowy rejestr nazw geograficznych (PRNG)
Zawartość: PRNG zawiera punktowe dane o nazwach obiektów geograficznych – zarówno miejscowości, jak i obiektów fizjograficznych: obiektów ukształtowania terenu czy płynących i stojących obiektów wodnych.
Pobieranie: dane PRNG z podziałem na nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych można pobrać ze strony GUGiK w formatach: GML, SHP, XLS oraz RDF.
Numeryczny model terenu
Zawartość: dane o rzeźbie terenu w rozdzielczości co najmniej 100 metrów
Pobieranie: modele w podziale na województwa można pobierać w formacie TXT ze strony CODGiK (dane opublikowano w układzie współrzędnych 1992)
Modele 3D budynków
Zawartość: trójwymiarowe modele zabudowy o szczegółowości CityGML LoD 1 oraz LoD 2. Modele LoD 2 są pozbawione tekstur, ale posiadają odwzorowanie kształtu dachu. Opracowano je na podstawie bazy BDOT10k (obrysy budynku) oraz chmury punktów z lotniczego skanowania laserowego kraju (kształt dachów). Są dostępne dla 10 województw wschodniej Polski (za wyjątkiem: zachodniopomorskiego, pomorskiego, lubuskiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego i łódzkiego). Modele LoD 1 to tzw. modele bryłowe i bazują na obrysach budynków z bazy BDOT10k, ich wysokość została zaś określona na podstawie danych z lotniczego skaningu. Na razie dane te dostępne są dla 3 województw, docelowo mają być opracowane dla całego kraju.
Pobieranie: modele w paczkach dla poszczególnych powiatów można pobrać z Krajowego Geoportalu, stosując narzędzie identyfikacji dla warstwy Dane do pobrania. Poszczególne paczki zawierają pliki CityGML podzielone na arkusze 1:5000.
Plany na przyszłość
Aktualnie trwają prace legislacyjne nad nowelizacją Prawa geodezyjnego i kartograficznego, która ma uwolnić:
- bazy osnów podstawowych i szczegółowych,
- baza ortofotomapy,
- baza numerycznego modelu terenu (w części dotąd nieuwolnionej),
- bazy danych obiektów topograficznych o szczegółowości zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach 1:10 000-1:100 000,
- zbiory danych dotyczące działek ewidencyjnych w zakresie ich identyfikatorów i geometrii.
Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
Centralny rejestr form ochrony przyrody (CRFOP)
Zawartość: rejestr zawiera następujące warstwy:
- Parki narodowe
- Parki krajobrazowe
- Rezerwaty
- Obszary chronionego krajobrazu
- Specjalne obszary ochrony („siedliskowa” Natura 2000)
- Obszary specjalnej ochrony („ptasia” Natura 2000)
- Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
- Stanowiska dokumentacyjne
- Użytki ekologiczne
- Pomniki przyrody (z podziałem na województwa)
- Obszary RAMSAR
- Korytarze ekologiczne
- Mezoregiony fizycznogeograficzne
- Regiony biogeograficzne
Pobieranie: dane najłatwiej pobrać przez usługę WFS (http://sdi.gdos.gov.pl/wfs)
Wody Polskie
Mapa podziału hydrograficznego Polski 1:10 000 (MPHP10k)
Zawartość: baza o szczegółowości 1:10 000 zawierająca dane o ciekach oraz granicach dorzeczy
Pobieranie: dane dostępne są przez usługę WFS (https://wody.isok.gov.pl/wss/INSPIRE/INSPIRE_HY_10k_2019_WFS?SERVICE=WFS&REQUEST=GetCapabilities)
Państwowy Instytut Geologiczny
Rastrowe mapy geologiczne
Zawartość: Zbiór skanów arkuszy map geologicznych w skalach 1:50 000. Udostępniono następujące serie:
- Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski (SMGP) – przedstawia szczegółowe rozpoznanie budowy geologicznej całego kraju,
- Mapa Litogenetyczna Polski (MLP) – seryjna mapa całego kraju, przedstawiająca litologię i genezę utworów występujących na powierzchni terenu oraz wybrane zjawiska geodynamiczne, antropogeniczne i hydrogeologiczne,
- Mapa Hydrogeologiczna Polski (MHP) – przedstawia warunki występowania wód podziemnych głównego piętra/poziomu wodonośnego, jego charakterystykę jakościową, ilościową oraz zagrożenia wód podziemnych,
- Mapa Geośrodowiskowa Polski (MGŚP) – plansza A przedstawia: złoża kopalin, wody (powierzchniowe i podziemne, strefa wybrzeża morskiego), warunki podłoża (warunki budowlane, gleby chronione, obszary leśne), ochrona środowiska (ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona dziedzictwa kulturowego); plansza B prezentuje natomiast: geochemię środowiska oraz składowanie odpadów.
Pobieranie: Arkusze w formacie JPG można pobierać za pomocą aplikacji GeoLOG i GEOLOGIA
Lasy Państwowe
Bank danych o lasach (BDL)
Zawartość: Kompleksowa baza danych o polskich lasach wszystkich form własności, w tym o granicach nadleśnictw, oddziałów, wydzieleń czy o własności lasów.
Pobieranie: Dane dostępne są przez WFS pod adresem https://wfs.bdl.lasy.gov.pl/geoserver/BDL/ows
Narodowy Instytut Dziedzictwa
Pomniki historii
Zawartość: baza 105 pomników historii na terenie kraju
Pobieranie: bazę można pobierać przy użyciu usługi WFS (http://usluga.zabytek.gov.pl/INSPIRE_WFS_MHD/service.svc/get)
Światowe Dziedzictwo UNESCO
Zawartość: baza 15 miejsc wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO
Pobieranie: bazę można pobierać przy użyciu usługi WFS (http://usluga.zabytek.gov.pl/INSPIRE_WFS_WHD/service.svc/get)
Inicjatywy samorządowe
Z własnymi inicjatywami Open Data coraz częściej wychodzą również samorządy – najczęściej miasta. Za liderów można chociażby uznać: Warszawę, Wrocław oraz Gdańsk. Na szczególną uwagę zasługuje Warszawa, która udostępnia swoje bogate zasoby danych przestrzennych przez dedykowane API, co pozwala łatwo integrować je z zewnętrznymi aplikacjami. Jeśli zatem interesują nas materiały dla konkretnego samorządu, warto sprawdzić na jego stronie internetowej, czy część z nich nie jest dostępna na wolnej licencji.
OpenStreetMap
Zawartość: rozwijana od 2004 roku przez dziesiątki tysięcy wolontariuszy otwarta baza danych przestrzennych nazywana także kartograficzną Wikipedią. Zawiera ona m.in. warstwy pokrycia terenu, sieci transportowej, osadniczej i hydrograficznej, granic administracyjnych, a przede wszystkim bogatą bazę punktów użyteczności publicznej (POI). Skompresowane dane OSM dla całej Polski zajmują dziś około 1 GB.
Pobieranie: już kilka serwisów i aplikacji oferuje różne możliwości pobierania danych OSM. Najpopularniejsze sposoby to:
- Strona główna projektu – zakładka „Export”
- Serwis Geofabrik.de (gotowe pliki dla krajów/regionów w formacie OSM)
- Serwis OpenStreetMap Browser
- Wtyczka QuickOSM dla otwartej i darmowej aplikacji QGIS (należy ją dodać do aplikacji przy użyciu opcji „Zarządzanie wtyczkami”
EuroGlobalMap (EGM)
EuroGlobalMap jest udostępnianym od 2013 roku zbiorem o szczegółowości odpowiadającej skali 1:1 000 000. Bazuje na danych pochodzących z krajowych urzędów geodezyjnych i kartograficznych uczestniczących w inicjatywie EuroGeographics (wśród nich jest również GUGiK). Zbiór oferuje dane dla 6 tematów: granice administracyjne, toponimy, sieć transportowa, osadnictwo, rzeźba oraz sieć hydrograficzna.
Pobieranie: dane można ściągnąć zarówno w plikach SHP, jak i przez usługę sieciową WFS. Szczegóły dostępne są na stronie EuroGeographics
Zobrazowania Sentinel i Landsat
Landsat to konstelacja amerykańskich satelitów optycznych zbierająca średniorozdzielcze zobrazowania Ziemi jeszcze od lat 70. XX wieku. Sentinel to z kolei konstelacja europejska składająca się z różnych typów satelitów obserwacyjnych: radarowych (Sentinel-1), optycznych (-2), optycznych niskorozdzielczych (-3), monitorujących zanieczyszczenie atmosfery (-5P). Co ważne, dane z obu tych konstelacji dostępne są za darmo na wolnej licencji, oferując ogromne możliwości wykorzystania.
Pobieranie: Dziś działa już kilkanaście serwisów internetowych pozwalających nie tylko pobierać surowe pliki ze zobrazowaniami satelitarnymi, ale także przeprowadzać złożone wyszukiwania danych oraz wykonywać na nich mniej lub bardziej złożone analizy. Ich szczegółowe zestawienie opublikowaliśmy w dziale „Sentinel”.
Opracowanie Jerzy Królikowski, 2019
| 
