|
Gen. dyw. Henryk Józef Zemanek
Szef Instytutu Wojskowo-Geograficznego od 13 czerwca 1919 r. do lutego 1920 r.
Henryk Józef Zemanek, syn Józefa i Marii z d. Till, urodził się 15 maja 1872 r. w Krakowie w rodzinie inteligenckiej. Pierwsze nauki pobierał w Krakowie, gdzie ukończył cztery klasy wyższej szkoły realnej i uzyskał świadectwo dojrzałości.
Zanim zdecydował się na karierę wojskową przez dwa semestry studiował geodezję i matematykę wyższą w filii Uniwersytetu Wiedeńskiego w Solnogrodzie. W latach 1884-1889 uczęszczał do austriackiej Szkoły Kadeckiej w Łobzowie pod Krakowem. Po jej ukończeniu w stopniu podporucznika trafił do 7. Pułku Piechoty armii austriackiej.
W latach 1897-1899 studiował w Wyższej Szkole Wojennej Sztabu Generalnego armii austriackiej. Po jej ukończeniu pełnił kolejno funkcje: adiutanta w 5. Brygadzie Piechoty (1899-1901), dowódcy kompanii oraz batalionu piechoty w 77. Pułku Piechoty (do 1 stycznia 1904 r.) oraz kapitana przy sztabie 34. Dywizji Piechoty (do 1 maja 1904 r.). Następnie został skierowany na rok do armii rosyjskiej na praktyczną naukę języka rosyjskiego, odbył w tym czasie również kilka podróży służbowych po Rosji, m.in. na Syberię, Kaukaz i do Turkiestanu. Po powrocie, w latach 1906-1910 był szefem Wydziału Biura Sztabu Generalnego w Wiedniu, a w latach 1919-1913 kolejno: kierownikiem biura w Inspektoracie Armii, szefem sztabu 10. Korpusu.
Po wybuchu I wojny światowej pełnił funkcję szefa wydziału w Naczelnym Dowództwie armii austriackiej. Od 17 sierpnia 1917 r. był dowódcą 2. Brygady Strzelców Tyrolskich, która prowadziła działania na froncie włoskim. 1 września 1918 r. został ranny, po krótkim leczeniu skierowano go do Sztabu Generalnego w Wiedniu, gdzie objął funkcję szefa Biura Monografii i Poprawy Map. Na tym stanowisku pozostał do zakończenia wojny. W armii austro-węgierskiej Zemanek dosłużył się stopnia pułkownika.
Po zakończeniu wojny nie powrócił do kraju, otrzymał bowiem do wykonania poufne zadanie od ówczesnego szefa Sztabu Generalnego WP gen. Szeptyckiego: dopilnowania naszych praw przy likwidacji Wojskowego Instytutu Geograficznego w Wiedniu, oraz zaspokojenia naszych zapotrzebowań na mapy.
Dzięki znajomości służby geograficznej armii austro-węgierskiej płk Zemanek w krótkim czasie zdołał skompletować i przekazać do Warszawy wszystkie arkusze mapy w skali 1:75 000, 1:400 000 i 1:750 000 obejmujące teren zaboru austriackiego.
Działalność Zemanka w Wiedniu przyczyniła się również do odzyskania przez Polskę w 1923 r., na mocy traktatu w St. Germain, rękopisów i negatywów fotograficznych map w skali 1:25 000, matryc map w skali 1:75 000 oraz elaboratów polowych dotyczących sieci triangulacyjnych i niwelacyjnych.
1 kwietnia 1919 r. płk Zemanek powrócił do Polski i oficjalnie wstąpił do Wojska Polskiego. 13 czerwca 1919 r. został wyznaczony na szefa Instytutu Wojskowo- Geograficznego (IWG). W dokumentach personalnych widnieje data objęcia obowiązków 10 kwietnia 1919 r. Należy przypuszczać, że Zemanek po powrocie z Wiednia, a przed objęciem obowiązków przebywał na urlopie. W tym czasie w kraju pod jego adresem prasa wysuwała szereg zarzutów, główny dotyczył zbyt późnego powrotu do kraju.
Bogusław Krassowski w książce „Polska kartografia wojskowa w latach 1918-1945”, wyd. Warszawa 1974, tak przedstawia działalność płk. Zemanka: Następnie na stanowisko to (szefa IWG) powołano byłego oficera instytutu wiedeńskiego: Militär Geographische Institut – płk Henryka Zemanka. On to na podstawie wzoru zaczerpniętego z organizacji MGI stworzył podstawy organizacyjne Instytutu Wojskowo- Geograficznego, które mimo licznych zmian i modyfikacji, w ogólnych zarysach przetrwały do końca lat międzywojennych.
Przystępując do tworzenia organizacji instytutu, płk H. Zemanek miał do dyspozycji tylko kilkudziesięciu oficerów, wywodzących się przeważnie z byłej armii carskiej. Znajomość topografii u wielu z nich była zaledwie na poziomie przeciętnego oficera liniowego. Największą trudność sprawiło w tym czasie zebranie odpowiedniej grupy specjalistów z dziedziny kartografii i poligrafii. Po fiasku poszukiwań fachowców w kraju płk H. Zemanek sprowadził ich z Wiednia. Jednocześnie celem wyszkolenia własnej kadry specjalistów zainicjował zorganizowanie Praktycznej Szkoły Kreślarzy.
Zasługi płk. Zemanka dla kartografii wojskowej są bardzo konkretne, zdołał bowiem z prowizorycznej struktury IWG, nastawionej głównie na zbieranie materiałów kartograficznych pozostałych po zaborach, stworzyć strukturę zdolną do wykonywania samodzielnych i planowych prac pomiarowych. Rozległa wiedza wojskowa i ogólna, doskonale przygotowanie fachowe – geograficzno-kartograficzne Zemanka pozwoliły w ciągu roku przestawić instytut na wykonywanie różnorodnych samodzielnych prac.
| 
